Sỏi gan mật thuộc hội chứng “Hiếp thống’, “Hoàng đản” trong Y học cổ truyền. Người bệnh thường biểu hiện đau âm ỉ ở vùng hạ sườn phải bụng trên, có khi buồn nôn, sợ mùi tanh, đợt viêm cấp thì đau dữ dội, sốt cao rét run, chán ăn, nước tiểu vàng đậm, có tắc mật vàng da, mạch khẩn. Ðể chẩn đoán chính xác thường phối hợp với siêu âm, xét nghiệm, chụp cắt lớp MRI.
Nguyên nhân sỏi gan mật phần nhiều do tình chí hay phẫn nộ uất ức khiến can khí uất kết, dịch mật bị ứ đọng; do ăn uống không phù hợp, nhịn ăn sáng làm chức năng chuyển hóa rối loạn thủy thấp ứ kết; do giun sán… Bệnh không điều trị kịp thời có thể tắc mật, nhiễm khuẩn làm tổn thương gan. Phép trị chủ yếu thanh thấp nhiệt, lợi mật, bài thạch... Sau đây là một số bài thuốc phòng trị bệnh:
Người sỏi gan mật cấp, tiểu vàng do thấp nhiệt nhiều: dùng bài Đởm thạch thống thang “Lương y Uông Nhuyến” gia giảm: kim tiền thảo 20g, cỏ mực 16g, nhân trần 16g, chi tử 12g, chỉ xác 10g, sài hồ 12g, ngưu tất 18g, uất kim 12g, đương qui 12g, xa tiền tử 14g, xuyên tiêu 14g, râu ngô 16g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang, uống 1 đợt 20-30 thang, sỏi to có thể uống lâu. Tác dụng: thanh thấp nhiệt, lợi đởm, bài thạch… Chữa viêm gan mật có sỏi, người nóng lạnh, đau hạ sườn phải, miệng đắng, buồn nôn, nước tiểu vàng đỏ, da vàng.
Sỏi đường mật trong gan.
Gia giảm: nếu bụng đầy chậm tiêu, gia sơn tra 16g, la bặc tử 12g. Nếu tiểu vàng, da vàng, gia ac-ti-sô 20g hoặc râu mèo 18g. Nếu lúc nóng lúc lạnh, gia sài hồ 12g. Nếu bụng đầy chậm tiêu, gia thần khúc 16g, mạch nha 16g.
Lưu ý: không dùng cho người đang bị cảm lạnh sốt ho sổ mũi, đại tiện lỏng.
Người sỏi gan mật mà mập phì, thừa cân do đàm thấp nhiều: dùng bài Ôn đởm thang “Bị cấp thiên kim yếu phương” gia giảm: trúc nhự 20g, bán hạ 12g, chỉ thực 12g, trần bì 14g, bạch phục linh 30g, sinh khương 12g, cam thảo 6g, nhân trần 16g, uất kim 12g, sơn tra 16g, kim tiền thảo 20g, kê nội kim 12g. Sắc uống ngày 1 thang, 1 đợt 20-30 thang hoặc lâu hơn. Tác dụng: lý khí, hóa đàm, thanh đởm, trừ thấp nhiệt... Trị đởm vị bất hòa gây hư phiền mất ngủ mập phì, sỏi gan mật, sỏi tiết niệu, đau dạ dày, đau hông sườn do thấp nhiệt.
Gia giảm: Nếu cholesterol máu tăng, gia sơn tra 16g. Người lúc nóng lúc lạnh, gia sài hồ 12g, chỉ xác 10g. Nếu tiểu vàng, da vàng, gia râu ngô 20g, ac-ti-sô 20g. Nếu bụng đầy chậm tiêu, gia thần khúc 16g, mạch nha 16g, sơn tra 12g. Nếu ngực bụng đầy trướng, gia la bặc tử 14g.
Lưu ý: không dùng cho người sỏi gan mật giai đoạn viêm cấp sốt cao rét run.
Người sỏi gan mật kèm đau dạ dày, hông sườn do can tỳ uất kết: dùng bài Tiêu giao tán “Hòa tễ cục phương” gia giảm: sài hồ 12g, đương qui 16g, bạch thược 16g, thương truật 12g, phục linh 14g, chích thảo 6g, bạc hà 12g, chỉ xác 12g, kê nội kim 12g, uất kim 12g, râu mèo 12g, kim tiền thảo 20g. Sắc hoặc làm hoàn uống. Tác dụng: sơ can giải uất, kiện tỳ, dưỡng huyết, điều kinh, bài thạch… Trị sỏi gan mật, kèm đau dạ dày, đau liên sườn, người hư nhược ăn uống kém.
Bạch phục linh.
Gia giảm: Nếu ăn thịt, bụng đầy chậm tiêu, gia sơn tra 16g. Nếu tiểu vàng đậm, gia râu ngô 20g, ac-ti-sô 20g. Nếu bụng chậm tiêu, gia thần khúc 16g, mạch nha 16g. Nếu ho đàm tức ngực, gia la bặc tử 14g. Nếu người nóng táo khó, gia đan bì 12g, chi tử 10g. Nếu huyết hư người gầy, gia thục địa 20g.
Lưu ý: không dùng cho người sỏi gan mật đang viêm cấp sốt cao rét run.
Lương y Minh Phúc